Grafschrift voor een gevoelloos en onwetend edelman

Hier ligt de Heer van Ravensweert,
Die door zijn voorbeeld heeft geleerd
Dat iemand zonder hart kan leven,
En sterven zonder geest te geven.

Pieter Gerardus Witsen Geysbeek (1773-1833) was een bijzonder en eigenzinnig man. Zijn vader was een succesvolle boekhandelaar in Amsterdam die zich een goede scholing voor de schrandere Pieter kon veroorloven. Via zijn zakenconnecties had Pieter al snel een mooie betrekking op een handelskantoor. Pieter was gek op taal, las alles waar hij tijd voor had (handig met een vader als boekhandelaar) en maakte zich op het handelskantoor ras enige buitenlandse talen eigen. Na enkele jaren verliet hij het handelskantoor en ging bij zijn vader in de zaak aan de slag. Hij moet zich gevoeld hebben als een konijn in een knollentuin, zo tussen al die boeken.
Het duurde niet lang of Pieter ging zelf stukken schrijven, want hij was erg kritisch over zijn tijdgenoten en vond dat hij beter kon schrijven dan menig ander. Ook vertaalde hij werken. Als toneelschrijver kreeg hij matige waardering, over zijn vertaalkwaliteiten weet ik niet méér dan dat hij altijd bijzonder grondig te werk ging. Als recensent was hij beducht en als puntdichter achtte men hem redelijk hoog.

Onvervulde voorspelling

‘k Voorspelde al te overijld, Van Leeuwen!
Het nieuwe stuk van Elpison
Is niet gefloten; neen: men raakte zoo aan ’t geeuwen,
Dat niemand fluiten kon.

Hij schudde die puntgedichten uit zijn mouw.
Boeken werden in die tijd bij voorintekening gedrukt. Bij een derde uit te brengen bundel waarschuwde de uitgever geïnteresseerden voorzichtig dat hij er, gezien de snelheid waarmee de dichter produceerde, niet voor kon instaan dat ook álle gedichten van hoge kwaliteit waren:

“Wanneer men een arbeid, als deze, tot dagwerk verlaagt, dan moet het aan het toeval worden toegeschreven, zoo er iets goeds ten voorschijn komt. Doch het is misschien niet zeer welgevoeglijk, dat wij dus over voortbrengselen spreken, die nog niet aan ons oordeel onderworpen zijn, en het zal ons tot een wezenlijk genoegen verstrekken, door de stukken zelve overtuigd te worden, dat wij ons in onze verwachting bedrogen hebben, en dit alsdan te kunnen erkennen.”

Hoe kom ik nou aan dit personage?
Welnu, ik verzamel oude woordenboeken en oude encyclopedieën van vóór 1910 ongeveer. De strikte scheiding zoals wij die nu gewoon zijn tussen woordenboeken en encyclopedieën, bestond vroeger nog niet. Vaak liep dat een beetje door elkaar. En laat ik nu de trotse bezitter zijn, met dank aan vriendin Ph., van het

Algemeen noodwendig WOORDENBOEK der ZAMENLEVING
zamengesteld door P.G. Witsen Geysbeek

Algemeen noodwendig WOORDENBOEK der ZAMENLEVING, behelzende beknopt en zakelijk al het wetenswaardige uit de geschiedenis en ieder vak van menschelijke kennis.
Aanvankelijk zamengesteld door P.G. Witsen Geysbeek en na diens overlijden vervolgd door ene vereeniging van vaderlandsche geleerden.

Aldus de introductie.

Pieter was in vele opzichten een autodidact. Pieter dacht veel na over het leven. En Pieter genoot van het leven. Zijn huis lag vol schriften met aantekeningen en notities over alles wat hem interesseerde en waar hij zich in verdiept had. En dat was veel.
Rond zijn drieënvijftigste besloot hij al zijn kennis alfabetisch te gaan bundelen in een woordenboek: het Algemeen noodwendig WOORDENBOEK der ZAMENLEVING. Het zou hem niet alleen veel tijd schelen bij het schrijven, en uitgegeven zou zijn kennis niet verloren gaan.

Helaas ging zijn gezondheid achteruit en hij overleed in 1833, nog geen zestig jaar oud. Hijzelf heeft deel 1 (A-K) nog samengesteld tot aan het artikel ‘Groenland’. Vrienden (ene vereeniging van vaderlandsche geleerden) doken na zijn dood in de papieren jungle en leverden om de paar jaar een nieuw deel af. Het eerste deel zag het licht in 1836, het laatste deel (6) in 1861.

De delen in mijn bezit zijn van redelijk goede kwaliteit, met slechts wat ouderdomsvlekken in het papier. Alleen deel 1 diende onlangs gerestaureerd te worden vanwege de rug die losliet. Ik kwam met ‘de boekanier’ alhier een prijs overeen. Een schappelijke prijs, want de man is, net als ik, een liefhebber van oude boeken. Het boekbinden heeft hij van zijn vader geleerd. Tijdens zijn leven is hij als hobby boeken gaan restaureren. Hij is nu in de zeventig en gebruikt zelfs nog gereedschap van zijn vader! Toen ik hem het boek ter inspectie aanbood, wist ik meteen dat het boek in goede handen was, handen die het boek liefdevol en respectvol beroerden. Dat zei mij genoeg.

En vandaag kreeg ik het telefoontje. Het ziet er weer mooi uit en staat weer keurig in de boekenkast.
In het gelid en bewonderd.

 

 

Toegift
Hier nog enkele puntgedichten van die bijzondere P.G. Witsen Geysbeek:

Op het overlijden van een oude vrouw

(op wier begeerte aan het publiek, als eene gewichtige bijzonderheid
werd medegedeeld, dat zij één-en–vijftig jaren plaatsbewaarster in een
kerk was geweest.)

Een halve eeuw lang heeft Grietje op de aard’
Voor andren menig plaats in ’t bedehuis bewaard:
‘k hoop dat, nu ze eindelijk zich ten hemel heeft begeven,
Dáár midlerwijl de hare is onbezet gebleven.

Geld en eer

Heer: ‘Gij tracht naar geld, en ik naar eer.’
Ik: ‘Elk zoekt wat hem ontbreekt, mijnheer.’

Een huwelijk
zoo als er menig voltrokken wordt.

De geestelijke, het formulier gelezen hebbende:
Gij, bruidegom! Wilt gij tot vrouw dees jonge maagd?

(De bruidegom buigt zich, de geestelijkheid wendt zich tot de bruid.)
Gij hem tot man?

De bruid, ter zijde, zuchtende.
Ach! Gij zijt de eerste die ’t mij vraagt.

De praedestinatie

Verwerp vooral de leer der vóórbeschikking niet,
Die gij aan Stompius zoo klaar bewezen ziet;
Hij preekt ellendig slecht, maar houdt hem zulks ten goeden:
Hij was van eeuwigheid, vertrouw dat vast met mij,
Tot herder vóórbeschikt: ’t verschil is maar dat hij
Een dorpsgemeente, in plaats van zwijnen, kreeg te hoeden.

 

© Ben Voorend     10/08/2018

Wilt u reageren op dit bericht? Gebruik dan de optie ‘Geef een reactie’ hieronder.

NB
Uw mailadres, nodig om de reactie te versturen, wordt niet zichtbaar weergegeven en blijft expliciet alleen bekend bij het Nederlands Blog Initiatief. Hierop is de Algemene Verordening Gegevensbescherming van toepassing.

Uw reactie wordt niet direct weergegeven; deze wordt eerst beoordeeld door het Nederlands Blog Initiatief.